#671. 200 escudos đúc năm 1994
**************************
Hiệp ước Tordesillas
Hiệp ước Tordesillas là một hiệp ước giữa Tây-ban-nha và Bồ-đào-nha, ra đời vào cuối thế kỉ XV nhằm mục đích chia Thế giới Mới, nơi được xem như terra nullius (đất vô chủ). Theo hiệp ước này, Thế giới Mới được phân chia bằng đường phân định là một kinh tuyến nam-bắc cách quần đảo Cap-Vert (hồi đó thuộc về Bồ-đào-nha) 370 hải lí (1770 km), đường kinh tuyến này hiện ở 46° 37' tây. Hiệp ước này được soạn thảo tại Tordesillas, xứ Castille (nay là tỉnh Valladolid, Tây-ban-nha). Bản tiếng Castille của hiệp ước này được vua Ferdinand đệ nhị xứ Aragon và nữ hoàng Isabelle đệ nhất xứ Castille phê chuẩn ngày mồng 2 tháng bảy 1494 tại Castille. Bản tiếng Bồ-đào-nha được vua Jean đệ nhị của Bồ-đào-nha kí ngày mồng 5 tháng chín cùng năm tại Setúbal. Theo hiệp ước Tordesillas, vương quốc Castille cùng quần đảo Canaries thuộc về triều đình Tây-ban-nha, còn các đảo Madère (Madeira), Porto Santo, quần đảo Açores, quần đảo Cap-Vert cũng như quyền chinh phục vương quốc Fez hoặc Fès (vương quốc Maroc) và quyền đi lại bằng đường biển ở phía nam đường vĩ tuyến chạy qua quần đảo Canaries thuộc về triều đình Bồ-đào-nha. Vùng đất Brasil được khám phá trước khi hiệp ước này được kí kết, vì thế nó thuộc về chủ quyền của Bồ-đào-nha. Hiệp ước Tordesillas giải quyết những mâu thuẫn nảy sinh từ việc Christophe Colomb khám phá ra Thế giới Mới. Vào năm 1481, sắc lệnh Æterni regis của giáo hoàng công nhận rằng nước Bồ-đào-nha được hưởng tất cả các phần đất ở phía nam quần đảo Canaries. Tuy nhiên, đến tháng năm 1493, giáo hoàng Alexandre VI, một người có sinh quán tại Tây-ban-nha, lại ban hành sắc lệnh Inter cætera trong đó qui định rằng các miền đất mới được khám phá nằm ở phía tây đường kinh tuyến cách quần đảo Cap-Vert 100 hải lí thuộc về Tây-ban-nha, các miền đất ở phía đông là của Bồ-đào-nha. Bản sắc lệnh này không đề cập đến những vùng đất lúc đó đã nằm dưới sự cai trị của một quốc gia Công giáo. Vua Jean đệ nhị của Bồ-đào-nha không bằng lòng với sắc lệnh này vì nó trao cho ông quá ít đất và ngăn cản ông chiếm hữu xứ Ấn-độ, một mục tiêu ngắn hạn của ông (kể từ 1493, các nhà thám hiểm Bồ-đào-nha mới chỉ đến được bờ biển Đông Phi.). Vì thế, ông bắt đầu tiến hành thương lượng với vua Ferdinand và nữ hoàng Isabelle của Tây-ban-nha với lí do rằng đường phân định này chia tách địa cầu và có thể hạn chế những tham vọng của người Tây-ban-nha ở Á châu. Mục đích của vua Bồ-đào-nha là muốn dịch đường phân định về phía tây và ông đã thành công. Bồ-đào-nha đã khẳng định chủ quyền trên những vùng đất mới được khám phá cách xa quần đảo Cap-Vert đến 370 hải lí về hướng tây. Hiệp ước Tordesillas hoàn toàn chống lại các sắc lệnh của giáo hoàng Alexandre VI cho nên nó bị giáo hoàng Jules II cấm qua sắc lệnh Ea quae đề ngày 24 tháng giêng 1506. Những vùng đất mới này vẫn ít được biết đến và được xác định bằng những phương pháp ước chừng, điều trên lí thuyết công nhận người Tây-ban-nha sở hữu toàn bộ châu Mĩ. Tuy nhiên, Pedro Álvares Cabral đã tình cờ khám phá ra Brasil khi trên đường đến Ấn-độ năm 1500, cho nên phần phía đông của lục địa này được trao cho Bồ-đào-nha. Một số sử gia cho rằng người Bồ-đào-nha biết đến vùng Nam Mĩ rộng lớn mà phần lớn diện tích là xứ Brasil từ trước thời điểm kể trên, vì vậy việc Cabral đặt chân lên Brasil không phải là điều tình cờ. Hơn nữa, đường phân định không được tôn trọng triệt để và người Tây-ban-nha không có phương tiện để bảo đảm sự phân chia này nên họ không thể ngăn được người Bồ-đào-nha mở rộng đất đai vượt ra khỏi đường phân định. Các cường quốc hàng hải châu Âu khác như Pháp, Anh, Hà-lan,vv bị từ chối mọi quyền lợi ở những vùng đất mới này cho nên, vào thời gian đầu, họ chỉ có thể hành nghề cướp biển và buôn lậu nhằm kiếm lời từ Thế giới Mới vô cùng trù phú trước khi họ, với sự giúp đỡ của đạo Tin lành, bác bỏ quyền lực của giáo hoàng. Về phần mình, vua François đệ nhất của Pháp từng yêu cầu được xem một điều trong bản di chúc của Adam, người đã loại ông ra khỏi vụ chia chác đất đai này.
Hiệp ước Tordesillas trở thành vô nghĩa từ 1580 đến 1640 khi vua Tây-ban-nha cũng là vua Bồ-đào-nha, và nó bị thay thế bằng Hiệp ước Madrid 1750, theo đó Bồ-đào-nha được trao quyền kiểm soát những vùng đất mà nước này chiếm được ở Nam Mĩ. Tuy nhiên, hiệp ước mới mau chóng bị người Tây-ban-nha bác bỏ.
Các văn bản gốc của Hiệp ước Tordesillas hiện được lưu giữ tại Archivo General de Indias (Tây-ban-nha) và tại Arquivo Nacional da Torre do Tombo (Bồ-đào-nha).
Mặt trước của tờ số 6 trong bản Hiệp ước Tordesillas, tài sản của Thư viện Quốc gia Bồ-đào-nha.
Nguồn: wikipedia
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire